"Bosol" (an Ibaloy Short Story)

"Bosol"

Written by Silver Pilo

 

"Beng...Beng...Banengbengbeng...

Banengbengbeng...Tanak-i-tanak...

Tanak-i-tanak...Tanong-nong-nong...

Tik-titik-tik-tik...Titiktik-tik...

Wao-hoy...Pinesbikan!

Beng...Beng...Banengbengbeng...

Banengbengbeng...Tanak-i-tanak...

Tanak-i-tanak...Tanong-nong-nong...

Tik-titik-tik-tik...Titiktik-tik...

Wao-hoy...Salawasaw!

..."

Eman-asil ira'y kinmanejang jen shep-ol shi shagem tep kaonsadasada ira'y totoo shima shontog jen napnowan ira ni shakel jen baay. Iraka onpalpalking ni khalsa tan iraka on banebanengbeng ni solibao khabol ni palado'n sakit nen Kumbabu. Si Kumbabu i kabaknangan, kala-ingan, tan ka-amaan jen too shiman jen shontog.

Iraka onsedsedsed tan kaonpanapanadpad shima kabenawan jen bo-dayan shima awas ni ebadeg jen baley nen Kumbabu ni esolok mala jen enem jen akhew. Shaka pandikalikawi sota toktok ni too jen sha di inenop shima piig ali'n shontog say ma-ekhasan si Kumbabu'n mapedalo'y sakit to.

 

"Oooway...Oooway! Wooh! Wooh!

Pina-josan! Beng...Beng...

Banengbengbeng...Banengbengbeng...

Tanak-i-tanak...Tanak-i-tanak...

Tanong-nong-nong...nong...nong...

Tik-titik-tik-tik...Titiktik-tik...

..."

 

Wara'y potot nen Kumbabu'n sakey ja ebadeg tan ayshi tetakot to'n daki - si Mauchi. Sakey si Mauchi nodta enem jen mankakedsang ja daleki'n en-enganop ni toktok shima arawi ali'n shontog. Ayshi shaka sepola'n too shima dugad ni kabosol sha isonga eba-sil ira shima papiig jen shontog tep khenshat jen wara'y i-akad sha ankhen aliwen toktok ni kabosol sha. Inonod sha'y sakey enshokey jen balenay inkhatod simbi ra'y Baloy, sakeya sasikhed tan memapteng jen shontog. Shiman sha'n inda sota inmotok sha ali'n toktok ni too jen sha insansan-akhewan ni 'bindiyan.'

Na-tengan ma's Mauchi nem shima shakel jen taw-en to ayshi payla’ng to 'naytaksholan jen bii. Istay wara'y bii'n kaykemangan to koma. Sakey bii'n sinsinmek to'n ultimo. Pilpilmiro'n bii'n sinmek nima masmek jen puso to. Bii'n 'naykaisingan to, nem eg-intulok nen Kabonyan. Pinmusay sota bii khabol ni mapedalo'n sakit. Khabol niyay, singa etileg mala'y puso nen Mauchi jen maysesmek mowan. Na-umas mala'd ma nemnem to i kowan sha'n semek.

Nem nontan jen akhew ja sha inpangenop, epasemak i sakey banag jen egpolos pepatiyen nen Mauchi jen mepesamak mowan. Nonta iraka mengnap ni too'n okdo-an sha, wara'y inon-an nen Mauchi jen bii shi sakey jen omaan. Naysheket i shemang to so  nontan jen bii tep ipan-uuney to ni sotan jen kakelting ni sakey jen bii.

"Ebayag da'y epalebas nonta wara'y dineknak;

Shiya pusok jen semek, nem wara'y epasemak;

Bii'n sinsinmek ko, bii'n sinmemek so'n si-khak;

Bii'n engi-kan si-khak ni ebadeg jen shadsak;

Nem inudi shagos da ni emalsuwa, tinaynan towak;

Pilmi sakit ni deknak, pati karoshowak ebolak;

Shi sakit ni nemnem ko, pati pusok inbekak;

Inbiyang ko'n emin kowan ko'y...agposto'y metejak.

 

Nem nashaawak jen pasiya shiyay jen epasemak;

Kowan ko nem pati pusok mala ket inbekak;

Kowan ko nem etey mala sota kowan sha'n shadsak;

Nem ayshi met gayam noman, 'naysemekak;

'Naysemekak mowan shi sakey bii'n marikit;

Shi sakey bii'n memapteng, bii'n mangi-shit;

Bii'n binmangon so ni semek ko'n kinmimit;

Sinpiyan ko'n shagos manipod ni mi ali inki-bit;

Shiman shontog ni Baloy nak si-khato so insasan;

Emongotkot ni dokto shima embanaw jen omaan;

Naysemekak noman shagos ankhen pilmirok jen in-an;

Ekhak nanpa-sas tep amtak ontakot si-khak noman."

Bolikas nen Mauchi shima shinokolan to'n kiyew jen shet-al ni baley sha ji nankhaba mala'y dabi. Kinmimit ima showa'n mata to nem eman-asil ima nemnem tan puso to khabol ni inpanguney to so nontan jen bii.

Insalsheng sha'y 'bindiyan' nonta epalebas i esulok jen enem ja akhew tep na-kal mala sota mapedalo'n sakit nen Kumbabu. 'Nanshadsak ira'y too shima baley so'd Kumbabu nem wara ngo's Mauchi shima beneg ni ebadeg jen baley jen nanjokmos khabol ni sepi to so nontan jen bii.

Epalebas i sakey akhew, egngoreshan insikal nen Mauchi sota dekna to jet to tina-way sota daki'n khai-khait to. Inansakbat ira ni kakambaleg jen aba tan dokto. Insaot sha'y ira mengenop ni makbas jey meba-sil kari ira shi Baloy tep en-unan kono nen Mauchi sota marikit jen bii'n binmangon ni semek to'n naugip.

Insan-akhew sha'y akad shima enshokey jen pa-dok jen in-okong ni kakambaleg jen shontog inkhatod simbi ra sota memapteng jen shontog ni Baloy. Esi-daw mala nonta inmotok sha jet naugip ira shi sakey ebadeg jen bato nodta aaskhang nonta omaan jen insasan so'n Mauchi so nontan jen bii.

Naaduney i dabi jet sinmabi ma'y kaakhawan. Inansekhed so'd Mauchi shima naytamnan ira'n dokto inkhatod wara ali bii'n nan-egshi ni kayebang. Enshokey sota etoling jen bowek to, 'nay-anam nodta memajat jen bakdang to'n ebaro-an ni singa ikaydadaba jen divit.

Ekelshad sota bii nonta inon-an to so'd Mauchi jen tinmongaw shima khilig nonta naytamnan ira'n dokto. Emanbebayedbed sota takday nonta bii khabol ni takot to ira nonta showa'n sangaili. Paspaspas i pegpeg nima puso to, singa ma-khas.

Binmingi's Mauchi jet insas to sota bii shima piig nonta omaan. Pinmaspas mowan i pegpeg nima puso to tep inon-an to mowan sota bii'n binmiyag ni etey jen semek to.

'Nan-aaduney ni bo-neg sota bii sayno onbetik nem inmetan ali's Mauchi jet tinbal to sota bii.

"Bii'n marikit kareka maykelsitan;

Kareka manshanag egmika sekitan;

Si-khak si Mauchi edapo ali'd kabaayan;

Si iyay si Maksil khait ko ali numan;

Kami ka mengenop ni ebadeg jen kobilan;

Inono-onod mi ali nem inetiw mi shalan;

Inkhatod simbi mi iya embanaw jen dokto-an;

Edabi-an kami jet shiyay mi na-ugipan."

Sesa-ot nen Mauchi ji inten sota bii khabol jen bina-silan sha'd man.

Naaduney ni ekal i kel-ew shima puso nonta bii. Jet naaduney ngoreshan ni adok jen onbingi so'n Mauchi.

"S...si-khak ng...ngo si Sungayan;

...

...

Amtak arawi ali jo edapowan;

Enshokey ali inetiw jo'n shalan;

Khabol ni anop ni kobilan;

Kalajo nin meba-sil nin shiman;

Shima baley takajo i-okhanan;

Ni dokto'n ka-emi-emisan."

Inbalnay nen Sungayan si Mauchi tan si Maksil shima ootik jen abong sha shima papiig nonta dokto-an. Ebadeg ngo'y iyaman nen Mauchi singa on-apsho ima puso to khabol ni mapedalo'n shadsak jen toka dekdeknaa.

Wara's Sungayan shima kadnan ni shakilan shima bo-dayan ni baley sha eman-okhan ni sankansharo'n dokto tan emansekha ni santakori'n si-jopen sha ji wara ngo so'd Mauchi shima sekhep ni dema emantotongaw nodta etoling jen shetmog. Emantetabtabal si Mauchi tan si Maksil no to'y pesing sha'n on-arem so nen Sungayan ji wara ali emanteytey shima agshan jen sakey epetnek jen eba-kol - si nanang nen Sungayan.

Ekelshad si Mauchi tan si Maksil nonta sinmekhep sota eba-kol. Singa 'nay-iket i bakdang sha shima tinongawan sha khabol ni baing sha.

"S...s...si-khak si Mauchi edapo ali'd kabaayan;

S...s...si iyay si Maksil khait ko ali numan;

Kami ka mengenop ni ebadeg jen kobilan;

Inono-onod mi ali nem inetiw mi shalan;

Inkhatod simbi mi iya shontog jen kamaptengan;

Edabi-an kami jet shiyay mi na-ugipan."

 

Nashaaw si nanang nen Sungayan ni badeg tan kamemapteng ni bakdang nen Mauchi. Nontan bengat jen enguney ni sotan jen kamemapteng tan kabebadeg ni bakdang ni sakey balodaki. Sesikhed i ngi-shit shima ekobot jen dupa to tep singa esongbatan ma'y toka eshawshawat so'n Kabonyan - sota kaymotok ni sakey memapteng jen daki shi biyag nen Sungayan.

"Mapteng jen inmotok jo'd sha ili mi;

Eshadsakak ni indaw jo ali;

Amtak arawi ma edapu-an jo di;

Jet panpesel kayo nin asan kayo may-udi;

...

(Emanngangi-shit)

Jet...

Jet si-kham daki'n nanngaran ni Mauchi;

Wara kari naykamengan mo la'n bii?

Tep si iman anak ko'n Sungayan ket ayshi;

Shakel da'y engaashem nem toka tengdawi."

 

Egbengat na-ulay i baing nen Mauchi nem ebangon mowan i eshadsak jen dekna to singa apoy jen emankhenab shima pagew to'n paspaspas i pegpeg to.

"Ayshi pay...ayshi pay nak naykamengan;

Naka payla’ng mengnap bii'n nak kaysesmekan;

Nonta inon-an ko si anak mo'n Sungayan;

...Aliwen marikit bengat, naanos pay noman."

 

Inpansibol nonta eba-kol si ima Mauchi tan si Maksil ni makupag jen dokto tan en-amis jen aba jet inudop to's Sungayan shima bo-dayan ni baley sha, to tinabtabal.

"Anak ko'n marikit;

Bii'n mangi-shit;

Singen insas..."

 

Nem sakbay jen ikesheng nonta eba-kol i piyan to'n ikowan, simongbat shagos si Sungayan, egto insikal ima ka-ikelkeljaw nima eman-ap-apsho'n puso to.

"Nanang! Nanang! Pusok mo iki-dengan;

Wara'y ikowan ko'n mo pansim-etan;

Shi eshakel jen balodaki ira jen nanshalan;

Niman bengat jen akew i nak so dineknaan;

Ni semek shiya pusok jen ekhak ewa-ewatan;

Nanang! Nanang! Pusok kari mo iki-dengan;

Wara'y toka ikelkeljaw jen sakey jen ngaran;

Ngaran ni sakey daki jen nak naysemekan;

Si Mauchi... Si Mauchi ali'd ma kabaayan."

 

Singa mantumbalik ima puso nonta eba-kol khabol ni shadsak jen to dinekna nonta inkowan nen Sungayan sotan.

 

"Nem si tatang...Nongay egto enan piyan?

Nongay ngaaw to'y daki'n medepo alid man?"

Saludsod nen Sungayan so'n nanang to.

 

"Kareka manshanag anak ko'n Sungayan;

Piyan to tep naanos met si Mauchi noman;

Ebadeg tan makedsang, kaya toka'n ibaliwan;

Shi emin jen daki'n enga-ashem, si-khato'y kamejatan."

 

Wara ngo sota showa'n daki'd ma sekhep ni abong. Shaka pan-ukobi sota ootik jen tapey jen binedon ali nen Maksil. Idi ekha-ekhay, ewad-an ni ebadeg jen tuled si Mauchi jen manpudno ni dekna to. To simbi's Sungayan shima awas nonta ootik jen abong. Kaonbebaing payla’ng si Sungayan, nem intuled to metla’ng jen ekitbal so'n Mauchi.

"Sesikhed...sesikhed i niyal nima sekhit;

Singa niyal nita dupam...dupam jen marikit;

No malebi singa niyal ni talaw...talaw jen emanki-nit;

Jen no insas ni matak, ngaaw to mala'n onkimit.

 

Say to-to-wa kari ket aliwa jen kombilan;

Aliwen khabol ni anop i mi ali eba-silan;

Dinmaw kami ali tep insas taka nontan;

Insas taka shima embanaw jen dokto-an.

 

Nonta inon-an taka singa emantejab i deknak;

Eman-ap-apsho'y pusok khabol ni shadsak;

Nonta inmakad kami, inpannemnemnem mowak;

Egka ma-ma-kal shi nemnem ko, inpasejam i matak."

 

Nashaaw si Sungayan nonta nanpudno's Mauchi so'n si-khato. Egto inam-amta jen maysesmek i sakey daki'n inges Mauchi shi sakey bii'n inges to. Palado'y sim-et shima puso nen Sungayan, eman-aagag ima takday to'n ebangen sota sesikhed jen bakdang nen Mauchi.

 

"Emanka-khas i sayak shiya dupak;

Aliwen tep aliwa jen eshadsakak;

Emannengis iya showa'n matak;

Khabol tep naysabi ka'n si-khak.

 

Nonta insas taka, kowan mo'y tinmakotak;

Nem inbu-nekhan taka tep binmaingak;

Binmaingak emo tep maba-ingak;

Nem binmaingak emo tep naysemekak."

 

No pilmi sim-et shima puso nen Sungayan, emansoysoy ngo mala'y shadsak shima dekna nen Mauchi tep simpol to ngoreshan sota kosto'n bii jen naypadto so'n si-khato.

"Nem meskhed nin si tatang ko ali;

Shimalong shi despag, tinaynan to'y ili;

Enmengisa-dat ni balitok shiman da arawi;

Menginat ni shakel ali'n jen aket no on-oli."

 

"Seskheshen ko, manseskhed kita;

Manseskhed ngoreshan i pantakshol ta;

Seskheshen ko ankhen piga'n agsapa;

So'n tatang mo nak ali meki-am-amta."

 

"Nem Mauchi... Inagsapa naka meshanagi;

Esolok mala'n piga'n akhew ji ayshi pay di;

Nonta ma-shem wara kuma ma si-khato ali;

Nem inkhato niman egpayla’ng simabi."

 

"Kareka manshanag ensemek ko'n Sungayan;

Amtam met jen arawi ma to la dinawan;

Shakel pay jen baka ima todi inaten noman;

Enshokey ima to panshalnan, ita emo di no kabasan."

 

Inansekhed so'n Mauchi nontan jen akhew nem egminmotok si tatang nen Sungayan isonga na-ugip mowan ira'dman ni sakey pay jen dabi. Nem inges to metla’ng, egminmotok si tatang nen Sungayan.

Inanpakasha si Mauchi tan si Maksil so'n Sungayan tan si nanang to tep sha ngo ipakasha so'n tatang nen Mauchi ji wara'y bii'n piyan to'n kaykedonan shima dugad ni Baloy. Tinaynan sha so'd Sungayan jen emantaktakhed ngo so'n tatang to say ipakasha to ngo i daki'n 'naysemekan nima puso to.

 

"Eshadsakak tep naysemek ka mowan anak ko;

Ankhan apil jen poli, ankhan apil jen dugad itulok ko;

Ekhak i-ikot i sakey banag jen panshadsakan mo;

Jet eti dawkayo...Olop mo ira ta khait mo."

Songbat nen Kumbabu nonta nanpakasha si ima Mauchi jen wara'y bii'n ensemek to shima shontog ni Baloy.

Engolop si Mauchi ni shakel jen khait to.  Inudop to melang ira sota khait to'n emengenop ni toktok ni too no saman jen wara'y mansekit jen too ono no mesheshal ira'y intanem sha ira'n pagey. Enginat ira ni showa'n nowang jen pankedonan nen Mauchi tan si Sungayan.

Naugip ira'd khilig ni balenay tep esa-kopan ira ni dabi shi shalan. Idi naagsapa, intuloy sha'y akad inkhatod minutok sha'y shontog ni Baloy ni mamashem.

Embanaw i ngi-shit shima eshadsak jen dupa nen Mauchi nonta simbi ra i baley so'd Sungayan. Eshadshadsak metla’ng si-khato jen meki-am-amta so ni totoo shima Baloy. Nem inten shadsak kuma'y aspulen to shima awas ni baley so'd Sungayan, daringit i 'nay-aspol so'n si-khato. Shakel ira'y too jen eshokshok shima bo-day tan sekhep ni baley so'd Sungayan.

"Tatang..! Tatang..! Ngento'y epasemak si-kham?

Ngentoy mola tinaynan anak mo tan asegwam?

Sinsinkhed mika ni inakhew tan dinawi;

Inantaktakhed kami ni i mo ali kay-udi.

 

Nem ngentoy iyay jen epasemak sonen si-kham;

Ngentoy niyay jen pasemak ekhak kaya'n egwatan;

Shakel ga pay i dagen ta, shakel ga pay i obda-en ta;

Nem ngentoy tatang..! Ngentoy jen ayshi ka la."

Mapmapkhes i nangis nen Sungayan tan si nanang to shima sekhep ni baley sha. Shaka nengi-nengisi sota pokel ni too jen edibotan ni dopot shima kiyew jen shet-al ni baley sha. Sotan sota pokel nen tatang nen Sungayan jen simpol ira ni emengenop shima Baloy.

In-istorya nen Sungayan so'n Mauchi i epasemak so'n tatang to jen in-istorya metla’ng so'n si-khato nonta showa'n daki'n engoney ni pokel tan kubal nen tatang to.

"Wara'y showa'n daki jen emengenop ni kombilan;

Shiman shontog...Shiman i sha enganupan;

Nem nonta iraka mengenop, wara'y sha inon-an;

Sota balon tan kubal nen tatang naypulkay shima shalan;

Pokel mala i ebay-an shima bakdang nen tatang;

Ebayag noman jen naypulkay ni ulay shiman;

Nem nashaaw kami tep ayshi lay toktok to numan;

Inenap sha shima shontog nem ayshi sha inon-an;

Egmi am-amta ji sha gayam numan da inokdo-an;

Inokdo-an kono ni bosol jen egamta'y sha edapu-an."

 

Emanbebayedbed i takday nen Mauchi khabol ni inkakelshad to nodta in-istorya nen Sungayan so'n si-khato. Tinaynan to's Sungayan jet to shagos kinekhos ni tawal ira sota kagait to jet dimaw ira nodta dugad jen nampulan sha ni pokel nen tatang nen Sungayan. Idi minutok sha sotan jen dugad, tinmedted i saya nen Mauchi shima na-ngos jen dupa to tep sotan sota dugad jen engokdowan sha ni too jen in-akad sha shima dugad sha. Eg-onsalsheng i saya jen kaon-ayo-ayos shima dupa nen Mauchi, singen shanom shima pa-dok jen eg-onsalsheng ni ayos.

Sha in-ilaw sota showa'n nowang shima baley so'd Sungayan jet nandigod ira ni betik. Tinaynan nen Mauchi si Sungayan ankhen pilmi semek to so'n si-khato tep egto kaya'n ikowan so'n Sungayan ji si-khato'y engokdo son ima tatang to. Singa pini-khat ni bagidat ima puso to. Singa khinosot ni ebadeg jen bato ima pagew to. Palado'y sakit ni dekna to singa salshengan ma ni dobong to.

"Ara Kabonyan! Ngentoy iyay, ara!

Sipa'y onpunas niya eman-ejos-os jen saya;

Ayshi la ngaaw ko la, ensakit jen pasiya;

Kakaasi pusok, kakaasi'n polos, naang-angja."

 

Eshamag shima dugad sha i epasemak so nodta tatang nonta bii'n ensemek nen Mauchi. Nanshogi nontan, egshala in-insas i shadsak shima dupa nen Mauchi. Nem say inon-an sha shima dupa to ket sota ka-ka-ngosan jen dupa jen mebedin ja ma-sas ni sakey jen too.

Inparas nen Mauchi jen tinabtabal ira'y nangkaama say a-kalen sha kuma shima ma dugad sha i pengenop ni toktok ni too nem egsha intulok. Dimaw shima shontog si Mauchi khabol ni apos to tan palado'n sakit shima puso to inkhatod kimepsot. Inkhatod shiman i nandengbosan ni jasjas to. Shinemag ni totoo i inkatey nen Mauchi jet sha inbeka shima kakejangan jen shontog. Epalebas i piga'n akhew, wara'y bimengis jen atibangdal shima naykhawa nonta naybekaan nen Mauchi. Singa toktok ni too sota toktok nonta atibangdal jet nanshogi nontan, inten toktok ni too i isadaan sha no 'bindiyan', insa-dat sha sota toktok nonta atibangdal.


Mga Komento

  1. Fun88 Casino: play with a £10 free bonus now! | Play with £10
    Fun88 Casino is an online casino offering slots and happyluke other games from Evolution Gaming. 메리트카지노 Play free or for real money fun88 soikeotot at Fun88 Casino!

    TumugonBurahin

Mag-post ng isang Komento

Mga sikat na post sa blog na ito

“Kayebang” (Ibaloy Poem)

"Dokto Shi Songsong Ni Sakey Bii'n Titit" (A Short Story)